मूलद्रव्य व त्यांचे गुणधर्म – भाग १

परमाणुमूलद्रव्याचे नावचिन्हआवर्तसमूहरासायनिक श्रेणीद्रव्यमान
क्रमांक (Z)(g/mol)
1हाइड्रोजनH11अधातु1.00794(7)
2हीलियमHe118अक्रिय गैस4.002602(2)
3लिथियमLi21क्षार धातु6.941(2)
4बेरेलियमBe22क्षारीय पार्थिव धातु9.012182(3)
5बोरानB213उपधातु10.811(7)
6कार्बनC214अधातु12.0107(8)
7नाइट्रोजनN215अधातु14.0067(2)
8ऑक्सीजनO216अधातु15.9994(3)
9फ्लोरीनF217हैलोजन्स18.9984032(5)
10नियोनNe218अक्रिय गैस20.1797(6)
11सोडियमNa31क्षार धातु22.98976928(2)
12मैग्नीशियमMg32क्षारीय पार्थिव धातु24.3050(6)
13एल्युमिनियमAl313संक्रमण धातु26.9815386(8)
14सिलिकॉनSi314उपधातु28.0855(3)
15फास्फोरसP315अधातु30.973762(2)
16गंधकS316अधातु32.065(5)
17क्लोरीनCl317हैलोजन्स35.453(2)
18आर्गनAr318अक्रिय गैस39.948(1)
19पोटैशियमK41क्षार धातु39.0983(1)
20कैल्सियमCa42क्षारीय पार्थिव धातु40.078(4)
21स्कैंडियमSc43संक्रमण धातु44.955912(6)
22टाइटैनियमTi44संक्रमण धातु47.867(1)
23वैनेडियमV45संक्रमण धातु50.9415(1)
24क्रोमियमCr46संक्रमण धातु51.9961(6)
25मैंगनीजMn47संक्रमण धातु54.938045(5)
26लोहाFe48संक्रमण धातु55.845(2)
27कोबाल्टCo49संक्रमण धातु58.933195(5)
28निकिलNi410संक्रमण धातु58.6934(2)
29ताम्र (कॉपर)Cu411संक्रमण धातु63.546(3)
30जस्ता (जिंक)Zn412संक्रमण धातु65.409(4)
31गैलियमGa413संक्रमण धातु69.723(1)
32जरमैनियमGe414उपधातु72.64(1)
33आर्सेनिकAs415उपधातु74.92160(2)
34सेलेनियमSe416अधातु78.96(3)
35ब्रोमिनBr417हैलोजन्स79.904(1)
36क्रिप्टनKr418अक्रिय गैस83.798(2)
37रुबिडियमRb51क्षार धातु85.4678(3)
38स्ट्रोन्सियमSr52क्षारीय पार्थिव धातु87.62(1)
39इत्रियमY53संक्रमण धातु88.90585(2)
40जर्कोनियमZr54संक्रमण धातु91.224(2)
41नियोबियमNb55संक्रमण धातु92.906 38(2)
42मोलिब्डेनमMo56संक्रमण धातु95.94(2)
43टेक्निशियमTc57संक्रमण धातु98.9063
44रूथेनियमRu58संक्रमण धातु101.07(2)
45रोडियमRh59संक्रमण धातु102.90550(2)
46पलाडियमPd510संक्रमण धातु106.42(1)
47चाँदीAg511संक्रमण धातु107.8682(2)
48कैडमियमCd512संक्रमण धातु112.411(8)
49इण्डियमIn513संक्रमण धातु114.818(3)
50त्रपुSn514संक्रमण धातु118.710(7)
51एन्टिमोनीSb515उपधातु121.760(1)
52टेलुरियमTe516उपधातु127.60(3)
53आयोडिनI517हैलोजन्स126.90447(3)
54ज़ेनानXe518अक्रिय गैस131.293(6)
55सीज़ियमCs61क्षार धातु132.9054519(2)
56बेरियमBa62क्षारीय पार्थिव धातु137.327(7)
57लाञ्थनमLa6लेन्थेनाइड138.90547(7)
58सेरियमCe6लेन्थेनाइड140.116(1)
59प्रासियोडाइमियमPr6लेन्थेनाइड140.90765(2)
60नियोडाइमियमNd6लेन्थेनाइड144.242(3)
61प्रोमेथियमPm6लेन्थेनाइड146.9151
62सैमरियमSm6लेन्थेनाइड150.36(2)
63युरोपियमEu6लेन्थेनाइड151.964(1)
64ग्याडोलिनियमGd6लेन्थेनाइड157.25(3)
65टर्बियमTb6लेन्थेनाइड158.92535(2)
66डिस्प्रोसियमDy6लेन्थेनाइड162.500(1)
67होल्मियमHo6लेन्थेनाइड164.93032(2)
68अर्बियमEr6लेन्थेनाइड167.259(3)
69थुलियमTm6लेन्थेनाइड168.93421(2)
70यिट्टरबियमYb6लेन्थेनाइड173.04(3)
71लुटेटियमLu63लेन्थेनाइड174.967(1)
72हाफ्नियमHf64संक्रमण धातु178.49(2)
73टैंटेलमTa65संक्रमण धातु180.9479(1)
74टंग्स्टनW66संक्रमण धातु183.84(1)
75रेनियमRe67संक्रमण धातु186.207(1)
76अस्मियमOs68संक्रमण धातु190.23(3)
77इरिडियमIr69संक्रमण धातु192.217(3)
78प्लाटिनमPt610संक्रमण धातु195.084(9)
79सोनाAu611संक्रमण धातु196.966569(4)
80पाराHg612संक्रमण धातु200.59(2)
81थैलियमTl613संक्रमण धातु204.3833(2)
82सीसाPb614संक्रमण धातु207.2(1)
83बिस्मथBi615संक्रमण धातु208.98040(1)
84पोलोनियमPo616उपधातु208.9824
85एस्टाटिनAt617हैलोजन्स209.9871
86रेडनRn618अक्रिय गैस222.0176
87फ्रान्सियमFr71क्षार धातु223.0197
88रेडियमRa72क्षारीय पार्थिव धातु226.0254
89एक्टिनियमAc7ऐक्टिनाइड227.0278
90थोरियमTh7ऐक्टिनाइड232.03806(2)
91प्रोटैक्टीनियमPa7ऐक्टिनाइड231.03588(2)
92युरेनियमU7ऐक्टिनाइड238.02891(3)
93नेप्ट्यूनियमNp7ऐक्टिनाइड237.0482
94प्लूटोनियमPu7ऐक्टिनाइड244.0642
95अमेरिशियमAm7ऐक्टिनाइड243.0614
96क्यूरियमCm7ऐक्टिनाइड247.0703
97बर्केलियमBk7ऐक्टिनाइड247.0703
98कैलीफोर्नियमCf7ऐक्टिनाइड251.0796
99कैलीफोर्नियमEs7ऐक्टिनाइड252.0829
100फर्मियमFm7ऐक्टिनाइड257.0951
101मेण्डेलीवियमMd7ऐक्टिनाइड258.0986
102नोबेलियमNo7ऐक्टिनाइड259.1009
103लॉरेंशियमLr73ऐक्टिनाइड260.1053
104रुथरफोर्डियमRf74संक्रमण धातु261.1087
105डब्नियमDb75संक्रमण धातु262.1138
106सीबोर्गियमSg76संक्रमण धातु263.1182
107बोरियमBh77संक्रमण धातु262.1229
108हसियमHs78संक्रमण धातु265
109मेइट्नेरियमMt79संक्रमण धातु266
110डार्म्स्टेडशियमDs710संक्रमण धातु269
111रॉन्टजैनियमRg711संक्रमण धातु272
112उनउनबियमUub712संक्रमण धातु285
113उनउनट्रियमUut713संक्रमण धातु284
114उनउनक्वाडियमUuq714संक्रमण धातु289
115उनउनपैन्शियमUup715संक्रमण धातु288
116उनउनहैक्षियमUuh716संक्रमण धातु292
117उनउनसैप्क्षियमUus717हैलोजन्स295
118उनउनऑक्षियमUuo718अक्रिय गैस294

* लिथियम

०१. (Li) ( अणुक्रमांक ३) हा अल्कली धातूरूप रासायनिक पदार्थ आहे. हा घनस्वरूपात आढळतो.

०२. ग्रीक भाषेतील शब्द लिथॉस म्हणजे दगड या अर्थाने या धातूस लिथियम नाव देण्यात आले आहे. १८१७ साली स्वीडिश रशायनशास्त्रज्ञ आर्फेडसन यांनी लिथियमचा शोध लावला. तर १८५५ साली जर्मन रशायनशास्त्रज्ञ बुनसेन आणि इंग्लिश रशायनशास्त्रज्ञ मॅथिसन यांनी स्वतंत्रपणे, वितळलेल्या लिथियम क्लोराईडपासून विद्युतविच्छेदन करून लिथियमची शुद्ध प्रत मिळविली. 

०३. लिथियम हा धातू मृदु व रुपेरी रंगाचा असून पाण्यापेक्षा अर्ध्या वजनाचा आहे, हलकेपणात लिथियमचा कोणीच प्रतिस्पर्धी नाही. त्याच्यापेक्षा ऍल्युमिनियम ५ पट, लोखंड १५ पट आणि ओस्मियम ४० पट अधिक वजनदार आहेत.

०४. सभोवतालच्या सर्वसाधारण तपमानातदेखील लिथियम हवेतील हायड्रोजन , नायट्रोजन आणि ऑक्सिजन यांच्याशी द्रुतगतीने प्रक्रिया पावतो. म्हणून लिथियम वॅसलीन किंवा तत्सम मेण्चट पदार्थात खोल साठवून ठेवतात.
०५. हायड्रोजनशी संयोग पावण्याच्या या गुणधर्मामुळे लिथियम अनेक ठिकाणी उपयोगी पडतो. पाणबुडीतील हवा शुद्ध करण्यासाठी, विमानातील श्वसन उपकरणांमध्ये, वातानुकूल उपकरणांमध्ये लिथियमचा उपयोग होतो. यासोबतच लिथियमचा उपयोग पदार्थास खास प्रकारची चकाकी देण्यात, रंगांमध्ये, चिनी मातीच्या वस्तुंमध्ये करतात.
०६. लिथियम फ्ल्युरॉक्साइड पासून तयार करण्यात येणारी विशेष काच अतिउच्च पारदर्शकता या गुणामुळे दुर्बिणीसाठी वापरतात.या काचेतून अल्ट्रा व्हायोलेट प्रकाश आरपार जाऊ शकतो.
०७. लिथियमची काही संयुगे स्टिअरेट, पामिटेट वगैरे विस्तृत तपमानातही आपले भौतिक गुणधर्म टिकवून ठेऊ शकत असल्याने त्यापासून उत्तम प्रकारचे वंगण तयार करता येते. जिथे ० अंश से. च्या खाली तपमान जाते अशा ठिकाणी मोटारींमध्ये हे वंगण वापरले जाते. बेरिलियम, तांबे , जस्त आणि चांदी यांचे लिथियम युक्त मिश्रधातू विविध क्षेत्रात मान्यता पावलेले आहेत. 

०८. सहसा आवर्त सारणीच्या डाव्या कोपऱ्यातील मूलद्रव्ये भूकवचात विपूल प्रमाणात आढळतात पण सोडियम , पोटॅशियम, मॅग्नेशियम, कॅल्शियम आणि ऍल्युमिनियम या सगळ्यांपेक्षा लिथियम काहीसे दुर्मिळ आहे. या पदार्थाची किमान २० प्रकारची खनिजे निसर्गात सापडतात

RELATED ARTICLESMORE FROM AUTHOR